Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom

“Giải trí bằng tranh của Van Gogh chưa bao giờ là ý định của tôi,” Giám đốc nghệ thuật của VCCA, Mizuki Endo chia sẻ về triển lãm Ấn tượng phản chiếu: Van Gogh và tác phẩm đang diễn ra tại VCCA (đến ngày 9 tháng 4). “Đối với triển lãm này, tôi mong muốn khán giả đi chậm lại và dành thời gian thưởng thức mỗi tác phẩm được trình chiếu và biết rằng họ có thể làm điều tương tự trước màn hình điện thoại hay máy tính của họ.”

Van Gogh không phải để giải trí

Khi nghe về một triển lãm mỹ thuật kỹ thuật số, bạn có thể mong đợi được thấy một màn trình chiếu ấn tượng những hình ảnh độ phân giải siêu cao tràn lên trần nhà, trên các bức tường và trải khắp sàn nhà như trong một số triển lãm số quy mô khác trên thế giới. Xin lỗi, Triển lãm “Ấn tượng phản chiếu: Van Gogh và tác phẩm” tại VCCA có thể làm bạn thất vọng. Nhưng đừng vội quay lưng, hãy nghe Mizuki Endo chia sẻ:

“Ngày nay có hàng ngàn cách để biến tấu một tác phẩm của Van Gogh. Có thể kể đến các triển lãm kỹ thuật cao sử dụng các máy chiếu thực tế ảo tương tác thể hiện các bức tranh Van Gogh với các hiệu ứng chuyển động hoặc lấp lánh không ngừng. Đối với tôi, nó giống như một cách để giải trí với những bức tranh của Van Gogh hơn là để thưởng thức tác phẩm của ông. Nếu bạn dành thời gian nhìn vào những bức tranh của Van Gogh đủ lâu, bạn có thể thấy tất cả các chuyển động của gió và mây, sự lấp lánh của các ngôi sao mà không cần thêm bất kỳ hiệu ứng chuyển động nào. Mỗi chi tiết trong tác phẩm của Van Gogh đều có sức sống, riêng của nó,” Mizuki nói.

Lý do Mizuki chọn Van Gogh, trước tiên, vì đây là một trong những nghệ sĩ nổi tiếng nhất thế giới. Có thể có những họa sĩ nổi tiếng khác, như Picasso. Nhưng Picasso bắt đầu vẽ từ khi ba tuổi cho đến tận cuối đời. Và các tác phẩm của ông trải rộng trên rất nhiều thể loại và phong cách khác nhau. Trong khi Van Gogh có một sự nghiệp ngắn ngủi, và gần như không được công nhận trong suốt thời gian ông còn sống. Nhưng hãy nhìn vào khối lượng công việc đáng kinh ngạc mà ông đã để lại cho chúng ta ngày hôm nay, mỗi tác phẩm của ông đều có thể chạm đến cảm xúc của ta, và không ai có thể bỏ qua sức mạnh của những bức tranh ấy một khi đã nhìn chúng.

Lý do thứ hai, Mizuki nói, là những bức tranh của Van Gogh rất phù hợp với cách trưng bày của triển lãm này. Với hình ảnh được phóng to, bạn có thể thấy các chi tiết một cách rõ ràng. Điều này đặc biệt phù hợp để nhấn mạnh bút pháp độc đáo trong tranh Van Gogh. Và cảm xúc chúng mang lại cũng có thể được tăng cường.

Cách khác để thưởng thức một tác phẩm

Nhiều người nói rằng cách thưởng thức một tác phẩm tốt nhất là xem tận mắt bản gốc của nó. Đối với Mizuki, để thưởng thức một tác phẩm nghệ thuật có thể có rất nhiều cách khác nhau. Có một tiêu chuẩn quốc tế đặt ra giữa các bảo tàng nghệ thuật và giám tuyển trong việc cho mượn một kiệt tác. Điều kiện thời tiết nhiệt đới nóng ẩm và cơ sở hạ tầng của các bảo tàng và phòng trưng bày ở Việt Nam khiến cho việc mang những kiệt tác nghệ thuật đến nước ta gặp nhiều khó khăn. Điều này có nghĩa là để xem các tác phẩm gốc của Picasso, Van Gogh, Cezanne… một cách trực tiếp, bạn phải đi đến Amsterdam, Paris, New York, Nhật Bản, v.v…

Rất nhiều người trên thế giới đều biết đến Van Gogh. Nhưng có bao nhiêu người trong số họ có cơ hội thực sự nhìn thấy các tác phẩm gốc của ông? Hầu hết họ có thể chỉ nhìn thấy chúng qua các bản sao chép trên bưu thiếp, tạp chí, sách, phim, vựng tập, áp phích, và ngày nay, đặc biệt là internet. Internet với sự trợ giúp của các thiết bị máy ảnh cầm tay ngày càng phổ biến hiện nay, bao gồm cả điện thoại thông minh, đã giúp cho nghệ thuật có thể tiếp cận được với hầu hết mọi người.

Hãy tưởng tượng để xem một tác phẩm trong bảo tàng, bạn sẽ phải đứng giữa một đám đông, phía sau rào an ninh, nhìn vào một tác phẩm đôi khi rất nhỏ, dưới ánh đèn rọi và ở cách bạn khá xa. Bạn có thể thực sự thưởng thức tác phẩm trong tình huống này không? Bây giờ hãy tưởng tượng bạn có một phiên bản sao chép của tác phẩm yêu thích, bạn có thể ngắm nó rất gần, và bạn có thể ngắm đi ngắm lại, bất cứ khi nào bạn muốn. Nếu bạn có ảnh tác phẩm trong điện thoại, bạn có thể phóng to nó để xem chi tiết, thậm chí bạn có thể viết hoặc vẽ lên nó nếu thích. Và bạn cũng có thể chia sẻ bức ảnh đó cho bạn bè của bạn. Theo cách này, tác phẩm sẽ trở nên rất gần gũi với bạn, nó thuộc về bạn. Và đó là một cách khác để thưởng thức một hình ảnh.

Nơi Chủ nghĩa Ấn tượng gặp nhiếp ảnh kỹ thuật số

Mỗi hình ảnh được trình chiếu đều có đặc điểm riêng, nó tạo ra một cách nhìn đặc biệt. Bức tranh thực sự không có ở đó. Chỉ có ánh sáng. Điều thú vị là bạn có thể cảm nhận màu sắc vật lý. Bạn không chỉ có thể nhìn thấy nó bằng mắt, mà còn có thể cảm nhận nó bằng cơ thể mình. Vì vậy, điều đó tạo ra những hiệu ứng khác trong việc thưởng thức tác phẩm nghệ thuật.

Khi nhìn thấy những tác phẩm của Van Gogh, khán giả vô thức hiểu rằng chất liệu được sử dụng là sơn dầu trên toan. Nhưng hình ảnh kỹ thuật số, giống như bức tranh vật lý, cũng có chất liệu riêng. Nó bao gồm các dấu chấm mà chúng ta gọi là pixel, cái thực chất đã được mã hóa bằng các con số 010100. Ngày nay, tất cả mọi người đều quen thuộc với những hình ảnh kỹ thuật số, bởi hầu hết mọi người đều sử dụng điện thoại để chụp ảnh. Tuy nhiên, không phải ai cũng nghĩ đến chất liệu của hình ảnh vì bạn không thể nhìn thấy các chấm hoặc pixel của chúng trên màn hình điện thoại.

Sự ra đời của nhiếp ảnh hoàn toàn trái ngược với sự ra đời của Chủ nghĩa ấn tượng trong hội họa. Nhiếp ảnh là hiện thực. Vì sự ra đời của nhiếp ảnh mà ngày càng nhiều họa sĩ không còn muốn vẽ theo phong cách hiện thực nữa bởi nhiếp ảnh có thể làm điều đó tốt hơn họ. Như một cách phản ứng lại nhiếp ảnh, những họa sĩ của chủ nghĩa Ấn tượng đã cố gắng vẽ rời xa thực tế. Họ cố gắng bắt lấy bản chất của đối tượng bằng ánh sáng, bóng đổ và màu sắc. Những bức tranh của họ không phải là hiện thực, mà là các chấm và vạch màu chồng đè lên nhau. Và bản chất tranh Ấn tượng là miêu tả ánh sáng. Vì vậy, ánh sáng đã trở thành một chất liệu trong bức tranh. “Thật thú vị khi nghĩ rằng mặc dù Chủ nghĩa Ấn tượng luốn cố gắng đi ngược lại nhiếp ảnh, nhưng cuối cùng, nó lại chạm tới bản chất của nhiếp ảnh kỹ thuật số,” Mizuki nói.
Với sự phổ biến của các thiết bị máy ảnh ngày ngay, đặc biệt là điện thoại di động, có hàng tỷ bức ảnh được chụp mỗi ngày, hoặc thậm chí mỗi giờ. Bạn sẽ lướt qua một loạt hình ảnh trên màn hình điện thoại. Thật dễ để chọn một bức ảnh bạn thích cũng như lãng quên nó. Có bao nhiêu người có thời gian để thưởng thức những bức ảnh họ đã chụp? Trong triển lãm này, bạn sẽ có rất nhiều thời gian để ngắm nhìn một hình ảnh, bạn có thể từ từ cảm nhận các chi tiết của nó. Nếu đi gần tới màn hình, bạn có thể thấy các chấm, đó là chất liệu của hình ảnh, và bạn có thể thưởng thức nó theo một cách khác.

Viết bởi Út Quyên cho Hanoi Grapevine và VCCA; ảnh: VCCA
Không đăng tải hay sao chép lại dù chỉ một phần nếu không có sự cho phép của các bên